Kościół parafialny w Radomyślu nad Sanem

Kościół parafialny w Radomyślu nad Sanem, ukryty w zieleni nadwiślańskiej równiny, jest jednym z tych miejsc, które łączą w sobie spokój prowincjonalnego miasteczka z niezwykle gęstą warstwą historii i tradycji religijnej sięgającej początków XVII wieku. Już samo wejście na teren zespołu kościelnego – z drewnianą świątynią, dzwonnicą i dawną plebanią – daje wrażenie przekroczenia niewidzialnej granicy między współczesnością a światem dawnego Radomyśla, ukształtowanego przez augustianów, pielgrzymów i kolejne pokolenia parafian. Wrażenie to dodatkowo potęguje fakt, że obecny kościół św. Jana Chrzciciela jest jednym z elementów wielowiekowej historii tutejszych świątyń – w Radomyślu powstawało bowiem kolejno aż osiem kościołów, cztery parafialne i cztery na pobliskim Zjawieniu.

Historia parafii i kościoła św. Jana Chrzciciela

Początki parafii w Radomyślu nad Sanem sięgają 1614 roku, kiedy oficjalnie erygowano tu samodzielną jednostkę duszpasterską, choć pierwszy kościół istniał już w momencie zakładania miasta. W XVII wieku opiekę nad parafią przejęli augustianie, którzy założyli tu klasztor i kościół, a ich obecność pozostawiła trwały ślad w lokalnej religijności oraz w rozwoju kultu maryjnego na pobliskim Zjawieniu.

Z dawnego klasztoru augustianów przetrwała jedynie studnia, ale pamięć o zakonnikach i ich roli w dziejach Radomyśla nadal jest żywa w lokalnej tradycji oraz w opracowaniach poświęconych historii parafii. Obecny kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela jest kontynuatorem tych tradycji – świątynię, według większości opracowań, wzniesiono w XIX wieku, a wcześniejsze kościoły w tym miejscu ulegały przebudowom i zastępowaniu nowszymi budowlami, czemu sprzyjała dynamiczna historia miasteczka i potrzeby rosnącej wspólnoty wiernych.

Zespół kościelny i jego położenie

Zespół kościoła parafialnego w Radomyślu nad Sanem położony jest w zachodniej części miejscowości, na skraju zwartej zabudowy, co sprawia, że świątynia znajduje się jakby na naturalnej granicy między miasteczkiem a otwartą przestrzenią doliny Sanu. To położenie dobrze widać już z drogi dojazdowej – sylwetka kościoła, dzwonnicy i dawnej plebanii wyłania się ponad zabudową, tworząc charakterystyczny dla tej okolicy zespół sakralny wpisany w krajobraz Podkarpacia.

Na zespół kościelny składają się trzy główne elementy: kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela, wolno stojąca dzwonnica oraz stara plebania, wszystkie położone na wspólnym, ogrodzonym terenie. Spacer po dziedzińcu, między bryłą świątyni a zabudowaniami pomocniczymi, pozwala doświadczyć specyficznego rytmu tego miejsca: z jednej strony jest to centrum współczesnego życia religijnego parafii, z drugiej – czytelny zapis kilku stuleci historii Radomyśla.

Architektura zewnętrzna kościoła

Kościół św. Jana Chrzciciela jest budowlą drewnianą, wzniesioną w konstrukcji wieńcowej, z charakterystycznym węgłowaniem na tzw. jaskółczy ogon, gdzie ostatki belek zostały ucięte, co nadaje narożom konstrukcji czysty, uporządkowany rysunek. Całość ścian zewnętrznych oszalowano pionowo ułożonymi deskami, a miejsca ich styku przykryto listwami, które tworzą dodatkowy, rytmiczny podział elewacji, szczególnie widoczny przy bocznych ścianach nawy i prezbiterium.

Dominuje tu prostota charakterystyczna dla drewnianego budownictwa sakralnego Małopolski i Podkarpacia, ale bryła kościoła została rozbudowana – obecny kształt jest efektem rozbudowy z przełomu XIX i XX wieku, kiedy to powiększono świątynię, dobudowując od wschodu dodatkową przybudówkę. Dzięki temu kościół sprawia wrażenie bardziej rozłożystego, z wyraźnie zaznaczonym prezbiterium i nawą, a jednocześnie zachowuje stosunkowo smukłe proporcje właściwe tradycyjnym wiejskim kościołom drewnianym.

Wnętrze: nawa, prezbiterium i polichromia

Po przekroczeniu progu kościoła uderza jasność wnętrza, potęgowana bielonymi ścianami nawy, prezbiterium i kruchty, które miejscami pokrywa polichromia o motywach geometrycznych. Między pionowymi słupami (lisicami) utworzone zostały prostokątne pola, których boki wypełnia dekoracyjne obramienie, a górną część zdobi powtarzający się motyw krzyża wpisanego w okrąg, dzięki czemu ściany nabierają lekkości i uporządkowanego rytmu.

Sklepienia i stropy w poszczególnych częściach kościoła różnią się formą, co dodatkowo porządkuje przestrzeń: nad prezbiterium zastosowano sklepienie żebrowe, nad nawą i chórem – sklepienia kolebkowe, a w miejscu przecięcia nawy z transeptem sklepienia krzyżowe, tworzące bardziej złożony układ konstrukcyjny. W nawach bocznych i ramionach ewentualnego transeptu przeważają sklepienia kolebkowe, które łagodnie prowadzą wzrok ku ołtarzowi głównemu, a całość pokrywa ornamentalna polichromia z popiersiami świętych polskich, wpisując wnętrze w szerzej rozumianą tradycję narodowej ikonografii religijnej.

Wystrój: ołtarze i malowidła

Centralnym punktem kościoła jest ołtarz główny, ustawiony przed malowidłem na tylnej ścianie prezbiterium, przedstawiającym Chrystusa na tle krzyża, u którego stóp klęczy św. Zygmunt. Ten obraz, widoczny zza mensy ołtarzowej, tworzy mocny, teologicznie wielowarstwowy akcent – łączy pasyjny motyw krzyża z obecnością świętego, który trwa w adoracji, co podkreśla modlitewny charakter całej przestrzeni prezbiterialnej.

Oprócz ołtarza głównego, w kościele znajdują się również ołtarze boczne, wykonane w latach 20. XX wieku, które uzupełniają wystrój i nawiązują stylistycznie do całości wyposażenia świątyni. W tym samym okresie powstał obraz Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny do ołtarza głównego, wpisujący się w długą tradycję maryjną Radomyśla, mocno związaną z pobliskim sanktuarium Matki Bożej Bolesnej na Zjawieniu, oddalonym o około 1,2 km od kościoła parafialnego.

Chór muzyczny, strop i światło

Nad wejściem do nawy znajduje się chór muzyczny, pod którym przestrzeń nieco się obniża, tworząc naturalne przejście od strefy wejściowej do głównej części świątyni. Strop nawy zdobią kwadratowe kasetony ze złoconymi rozetami pośrodku, co w połączeniu z jasną kolorystyką ścian i delikatną polichromią daje wrażenie wnętrza bogatego, ale nienarzucającego się przepychem.

W przedsionku kościoła zachowano drewnianą podłogę, która skrzypi przy każdym kroku, przypominając o wiekowym charakterze budowli i o tysiącach osób, które przekraczały próg świątyni w ciągu dziesięcioleci. Na płaskim stropie, podobnie jak w prezbiterium, znajduje się wyobrażenie Ducha Świętego w postaci gołębicy, umieszczone w centralnym punkcie dekoracji, co symbolicznie spaja różne części kościoła w jedną, sakralną przestrzeń.

Dzwonnica i dawna plebania

Integralną częścią zespołu kościelnego jest dzwonnica, której bryła uzupełnia panoramę świątyni i wyznacza pionową dominantę ponad dachami Radomyśla. Nie tylko podkreśla ona rangę kościoła parafialnego, ale także pełni tradycyjną funkcję wezwania na modlitwę – dźwięk dzwonów rozchodzi się szeroko nad miasteczkiem i okolicznymi polami, wpisując się w codzienny rytm życia mieszkańców.

Obok kościoła znajduje się stara plebania, będąca świadectwem dawnego stylu zabudowy parafialnej i zapleczem dla funkcjonowania wspólnoty. Jej obecność, wraz z zielenią otaczającą zabudowania i ogrodzeniem oddzielającym teren kościelny od ulicy, sprawia, że cały zespół tworzy spójną, niewielką enklawę, w której sakralny charakter miejsca jest wyczuwalny jeszcze zanim wejdzie się do samej świątyni.

Parafia i życie religijne

Parafia pw. św. Jana Chrzciciela w Radomyślu nad Sanem pozostaje żywym ośrodkiem religijnym, ściśle powiązanym z sanktuarium Matki Bożej Bolesnej i Pocieszenia w tej samej miejscowości. Kult maryjny, obecny tu od ponad 450 lat, w naturalny sposób łączy parafialny kościół św. Jana z kaplicą na Zjawieniu, dokąd od pokoleń podążają pielgrzymi z różnych stron Polski.

W praktyce duszpasterskiej parafii ważne miejsce zajmują tradycyjne nabożeństwa, procesje oraz rekolekcje, które korzystają także z zaplecza Diecezjalnego Domu Rekolekcyjnego – Augustianum, powstałego jako wotum wdzięczności za koronację cudownego obrazu Matki Bożej. Dzięki temu Radomyśl nad Sanem nie jest jedynie celem krótkiego spaceru po zabytkowym kościele, ale również miejscem dłuższego zatrzymania, modlitwy i duchowego odpoczynku.

Informacje dla odwiedzających

Kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela znajduje się w miejscowości Radomyśl nad Sanem, w powiecie stalowowolskim, w województwie podkarpackim, około 15–20 km od Stalowej Woli, do której prowadzą drogi lokalne wzdłuż doliny Sanu. Do Radomyśla można dojechać samochodem ze Stalowej Woli i Niska drogami powiatowymi, a także skorzystać z lokalnych busów kursujących w kierunku miejscowości położonych nad Sanem; przystanki znajdują się w zasięgu krótkiego spaceru od kościoła. Zwiedzanie wnętrza najlepiej planować w godzinach odprawiania nabożeństw – według aktualnego rozkładu Msze święte w niedziele i święta odprawiane są m.in. w godzinach porannych i popołudniowych (np. ok. 7:30, 9:00, 10:30, 14:00 oraz wieczorem), natomiast w dni powszednie przynajmniej jedna Msza sprawowana jest rano oraz wieczorem, przy czym godziny mogą się różnić w okresie zimowym. Wejście do kościoła i udział w liturgii są bezpłatne; nie prowadzi się sprzedaży biletów wstępu, a ewentualne ofiary składane są dobrowolnie na potrzeby parafii. Przed wizytą warto sprawdzić aktualne godziny nabożeństw i możliwość zwiedzania na stronie internetowej sanktuarium lub kontaktując się z parafią telefonicznie bądź mailowo, korzystając z danych dostępnych w zakładce „Kontakt”.

Kościół parafialny a sanktuarium na Zjawieniu

Opisując kościół parafialny w Radomyślu nad Sanem, trudno pominąć jego związek z sanktuarium Matki Bożej Bolesnej na Zjawieniu, położonym w odległości około 1,2 km od świątyni. To właśnie tam, według tradycji, od ponad 450 lat trwa nieprzerwany kult maryjny, który rozwinął się dzięki augustianom przejmującym parafię w XVII wieku i gorliwie szerzącym nabożeństwo do słynącego łaskami obrazu.

Kościół św. Jana Chrzciciela pełni rolę parafialnego centrum, z którego wyruszają procesje i pielgrzymki do kaplicy na Zjawieniu, a zarazem miejsce codziennego życia sakramentalnego mieszkańców. Taki układ – z parafią skupioną wokół kościoła św. Jana i sanktuarium maryjnym położonym nieco dalej – tworzy niezwykle ciekawą, dwubiegunową strukturę religijną, w której oba miejsca nawzajem się dopełniają.

Wrażenia z odwiedzin i klimat miejsca

Spacer po terenie zespołu kościelnego w Radomyślu nad Sanem pozwala doświadczyć specyficznego połączenia spokoju małego miasteczka z poczuciem wędrowania przez kolejne warstwy historii zaklęte w drewnie, polichromii i układzie zabudowy. Drewniana konstrukcja świątyni, skrzypiąca podłoga i światło wpadające przez okna oświetlające kasetonowy strop sprawiają, że wnętrze kościoła wydaje się bardzo bliskie, niemal domowe, a jednocześnie pełne symboliki i sacrum.

W pobliżu kościoła obecność sanktuarium na Zjawieniu, dawnego klasztoru augustianów (z którego zachowała się studnia) oraz domów Radomyśla wpisanych w nadsański krajobraz tworzy całość, którą najlepiej poznaje się niespiesznie, przechodząc z jednej świątyni do drugiej. Dla osób zainteresowanych historią regionalną, architekturą drewnianą oraz kultem maryjnym jest to miejsce, w którym łatwo znaleźć zarówno materiał do refleksji, jak i spokojną przestrzeń do wyciszenia.

Podsumowanie

Kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela w Radomyślu nad Sanem to przykład drewnianej świątyni, która mimo upływu wieków zachowała czytelny związek z początkami parafii oraz bogatą tradycją augustiańską i maryjną regionu. Jego architektura – od konstrukcji wieńcowej i pionowego szalunku ścian po kasetonowy strop nawy, żebrowe i kolebkowe sklepienia oraz polichromie z motywami geometrycznymi i popiersiami świętych – tworzy spójną całość, w której każdy detal współtworzy klimat miejsca.

W połączeniu z dzwonnicą, starą plebanią oraz bliskością sanktuarium Matki Bożej Bolesnej na Zjawieniu, kościół św. Jana jawi się nie tylko jako zabytek, ale przede wszystkim jako żywe centrum religijne i kulturowe niewielkiej nadsańskiej miejscowości. Dla osób szukających mniej oczywistych punktów na turystycznej mapie okolic Stalowej Woli, wizyta w tym miejscu może stać się spotkaniem z fragmentem lokalnej historii, który wciąż najmocniej opowiadają drewno, polichromia i dźwięk dzwonów rozlegających się nad równiną Sanu.